تحقیق سقوط قصاص در نظام حقوقی اسلامی و ایران

پروژه قصاص و شرایط تحقق آن - تحقیق سقوط قصاص در نظام حقوقی اسلامی و ایران

مقدمه

در شریعت مقدس اسلام، اگر چه اصل قصاص در جرایم علیه تمامیت جسمانی اشخاص با شرایطی مورد پذیرش قرار گرفته است، ولی همواره شارع مقدس به عفو و گذشت نسبت به قصاص توصیه و تأکید داشته و با وعده پاداش اخروی برای عفو کنندگان، عفو را برتر و افضل از اجرای قصاص دانسته است. به عبارت دیگر، نظام حقوقی اسلام، در واکنش نسبت به این قبیل جرایم، دو اصل مهم عدالت و رحمت را مورد توجه و لحاظ قرار داده است.

نظر به مراتب فوق، می توان گفت که به همان اندازه که بررسی مجازات قصاص و شرایط تحقق آن لازم و ضروری و دارای اهمیت است، موضوع سقوط قصاص، یعنی مواردی که علی رغم ثبوت و تحقق قصاص موجب زائل شدن مجازات قصاص است، نیازمند توجه و بررسی و تبیین است. زیرا موارد سقوط قصاص از آنجایی که در صورت تحقق و بروز، نهایتاً موجب از بین رفتن مجازات قصاص می گردند، مانند اجرای قصاص مایه حیات هستند.

در رابطه با موضوع قصاص و شرایط تحقق آن، تحقیقات جامع و کافی از سوی صاحب نظران در حوزه و دانشگاه صورت گرفته است، ولی در رابطه با موضوع سقوط قصاص و تبیین موارد و مصادیق آن علی رغم دارا بودن اهمیت فراوان تاکنون تحقیقات فقهی و حقوقی کافی به عمل نیامده است.

نظام تقنینی کشور هم به رغم تغییراتی که در طی بیست و شش سال بعد از پیروزی انقلاب اسلامی در قوانین جزائی انجام گرفته، در مبحث قصاص برخلاف مباحث حدود و تعزیرات نه تنها به مقوله معافیت از قصاص که فرد اجلای آن موارد سقوط بعد از تحقق و ثبوت آن است توجه اساسی نکرده و درصدد احصاء موارد سقوط قصاص به صورت روشن و صریح برنیامده، بلکه گاهی با تصویب قوانین نامناسب و بعضاً هم با سکوت تعمدی خود اصول مسلم حقوق کیفری از جمله اصل سرعت در رسیدگی را نادیده گرفته و عملاً موجبات تضییع حقوق و آزادی های افراد خصوصاً محکومان به قصاص را فراهم و بعضاً موجب افزایش آمار جمعیت کیفری زندان گردیده است.

علل مشترک سقوط قصاص

گفتار اول- عفو مجنی علیه

الف- واژه شناسی

عفو در لغت به معنای بخشش، گذشت کردن، از گناه کسی در گذشتن، محو، اسقاط، صلح، عطا، کثرت، ذهاب، و طلب آمده است.

از نظر اصطلاح عفو در معنای زیر استعمال گردیده است.

1- اسقاط حق از سوی صاحب آن و ابراء ذمه طرف مقابل، اعم از این که آن حق، قصاص باشد یا خسارت.

2- قبول دیه در عمد

3- ترک مؤاخذه از گناه

4- اسقاط حق از روی جود، کرم و احسان، علی رغم قدرت بر انتقام

5- صرف نظر کردن جامعه از حقوقی که مترتب بر جریمه است بصورت کلی یا جزئی

بر هر یک از تعاریف فوق الذکر به شرح زیر ایراد وارد است:

تعریف غزالی از عفو، مقید به قصاص و غرامت است و شامل مجازات های دیگر نمی گردد.

ابن کثیر از عفو تعریف جامعهی ارائه نداده است. زیرا عفو مطلق، مشمول تعریف وی نمی گردد.

قرطبی در تعریف عفو لفظ ذنب را استعمال کرده است که اعم از جرم است.

در تعریف ابن قیم از عفو کلمه حق آمده است که اعم از مجازات است.

تعریف عبدالعزیز عامر از عفو، با توجه به قید جامعه شامل عفو مجنی علیه یا اولیای دم نیست.

با توجه به ایرادات وارده بر تعاریف اصطلاحی عفو و به منظور دستیابی و ارائه یک تعریف جامع و مانع از عفو، می توان گفت که عفو، اسقاط کلی یا جزئی مجازات مترتب بر جرم است. تعریف فوق، کلیه صور عفو صادره از سوی جامعه و افراد از قبیل عفو عمومی، عفو خصوصی و عفو مجنی علیه یا اولیای دم را در بر می گیرد.

البته منظور ما از عفو به عنوان یکی از اسباب سقوط قصاص عفوی است که در قتل عمدی یا قطع عضو یا جرح آن اگر عمدی باشد، از سوی مجنی علیه یا اولیای دم انشاء می گردد، و نتیجه آن اسقاط و زائل شدن حق قصاص است. به بیان دیگر، عفو در این معنا تقریباً مترادف با گذشت در زبان فارسی و حقوق موضوعه است، النهایه در لسان قانون غالباً عفو را برای مراجع رسمی احتراماً بکار می برند...